Kürt Bilginlerin Yazdıkları Bazı Eserlerin Tanıtımı 2

12. Şêx ‘Evdirrehmanê Axtepî’nin Revdne’îm Adlı Eseri (1850- 1905/1910?): 

Bu zat, Revdne’îm isminde bir Mirac-nâme yazmıştır. Bu eserde ilâhî aşk, peygamberimizi övme, ahlaki ve tasavvufi konular işlenmiştir. Bu Mirac-nâme, Kürt Edebiyatının ilk Mi’rac-nâmesi ve en uzun mesnevisidir. Bu yazarla ilgili Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam
Bilimleri ‘Tasavvuf) Anabilim Dalında Murat Özdemir tarafından bir Doktora tezi yapılmıştır. Zeynel’abiddîn Zinnar tarafından latinize edilerek İsveç’in Stokholm şehrinde 1991 tarihinde basılmıştır. (Toplam 440 sayfadır)



13. Mehvî’nin Divanı (1830-1906): 

Kürt asıllı İslam âlimi, hekim ve şairdir. Esas adı Mella Muhammed b. Osman Belxî ‘dir. Mehabad’da doğmuştur. Doğduğu yerde ve Sineye’de tahsilini tamamlamıştır. 1892 yılında Süleymaniye şehrinde yargıç/hâkim olmuştur. Daha sonra, Kerkük, Bağdat ve Mekke gibi şehirleri dolaşmıştır. İstanbul’da Sultan Abdulha-mid ile görüştükten sonra Kuzey Irak’a dönmüş ve orada bir medrese yaptırmıştır. Bu medreseye Abdulhamid Medresesi ismini vermiştir. Mehvî’nin söylediği şiirleri kapsayan Divanı 1984 yılında Süleymaniye’de basılmıştır. Bu eser, ikinci kez Nevzad Hirorî tarafından latinize edilerek Arif Zêrevan editörlüğünde 2007 tarihinde İsveç’te Nefel Yayınevi tarafından basılmıştır. (Toplam 148 sayfadır).

14. Şeyh Rıza Talebanî’nin Divanı (öl.1910): 

Müellif bu Divanı’nda çeşitli hikâyeleri mevzun bir şekilde ele alarak bu eserini telif etmiştir. Bu eser önce Şeyh Muhammed Xal û Omêd Aşna tarafından bir araya getirilerek birinci baskısı 2003 tarihinde Hevlêr Yayınevi tarafından yayınlanmıştır. Eser ikinci kez Nevzad Hirorî tarafından latinize edilerek Arif Zêrevan editörlüğünde 2004 tarihinde İsveç’te Nefel û Aras Yayınevi tarafından basılmıştır. (Toplam 146 sayfadır).

15. Pîremêrd (Tevfik Mahmut Hamza)’nın Divanı (1869-1950):

Kürt şair, yazar ve gazetecidir. Süleymaniye şehrine komşu olan Gvêje’de doğmuştur. Bane ve Süleymaniye’de Arapça ve fıkıh eğitimi aldıktan sonra 1882 - 1895 yılları arasında Süleymaniye, Halep gibi farklı yerlerde devlet dairelerinde çalışmıştır. 1898 yılında Osmanlı sultanı II. Abdülhamit tarafından İstanbul’a davet edilmiş ve burada bir yıl orada kalmıştır. Pîremêrd, çok sayıda Türkçe kitap telif etmiştir. Ayrıca Soranîce bir Divan telif etmiştir. Bu Dîvanı’nda çeşitli konuları manzum olarak ele almıştır. Divanı, Nevzad Hîrorî tarafından latinize edilmiş ve Arif Zêrevan editörlüğünde hazırlanmıştır. Bu Divan, Nefel Yayınevi tarafından İsveç’in Stokholm şehrinde 2005 tarinde basılmıştır. (Toplam 250 sayfadır. )

16. Seyyid Aliyê Findikî’nin Divanı (öl. 1967): 

Aslı Arap alfabesi ile olan bu eseri Selman Dilovan ve Hüseyn Şemrexî latinize ederek aslı ile beraber yayına hazırlamışlardır. Bu eserin beşinci baskısı 2011 tarihinde Nûbihar Yayınevi tarafından İstanbul’da basılmıştır. Eser toplam olarak 336 sayfadır.

17. Mela ‘Abdulfettah Hezroyî’nin “Dîvana Fethî” Adlı Eseri (öl.1975): 

Yazar bu eserini Arapça-Farsça ve Kürtçe dilleriyle hazırlamıştır. Bu eser, Tehsîn Îbrahîm Doskî tarafından şerh edilmiş ve “Giriş” bölümünde (s. 1-30) Divan’daki bazı terimler ve ıstılahlar hakkında açıklamalar yapılmıştır. Ayrıca Mehmet Yalar tarafından bu eser tanıtılmıştır. Eser’in tamamı Kürtçeye tercüme edilmiş ve M. Xalid Sadînî Latinize etmiştir. Bu tercüme, Nubihar
yayınevi tarafından 2012 tarihinde İstanbul’da basılmıştır. Eser, aslı ile birlikte toplam 302 sayfadır.

18. Mela Muhammedê Liceyî’nin Divanı (öl.1912): 

Yazar bu “Divan”ını Arap alfabesi ile telif etmiştir. Bu eser Tehsîn Îbrahim Doskî tarafından tahkik edilmiş ve M. Xalid Sadînî tarafından latinize edilmiştir. Eseri yayına hazırlayanlar “Giriş” bölümünde (s.9-23) eser ve yazarının telif metodu hakkında açıklamalarda bulunmuştur. Eserin son kısmında (s.193-204) sayfaları arasında Arapça kasidelerine yer vermiştir. Ve en sonuna (s.205-207) lügatçe ilave etmiştir. Bu eser, Nûbihar Yayınevi tarafından 2012 tarihinde İstanbul’da basılmıştır. Eser, aslı ile birlikte toplam 207 sayfadır.

19. Şêx Muhammed Hadîyê Qevmanî’nin Divanı (öl.M.1914):

 Yazar, bu eserini Arapça alfabesi ile Kürtçe ve Farsça olarak telif etmiştir. Bu eser birkaç hocanın kasideleri ile birlikte hem Arap alfabesi ile yazılan aslını, hem de Muhammed Seyda oğlu tarafından latinize edilerek yayına hazırlanmıştır. Bu eser, Nubihar Yayınevi tarafından 2011 tarihinde İstanbul’da basılmıştır. Eser, aslı ile birlikte toplam 166+96=262 sayfadır.

كِتَابُ التَّرْكِيبِ( . 20 ( Kitâbu’t-Terkîb: 

M. XIX. asırda vefat eden Helkâtînlî Molla Yunus tarafından te’lif edilmiştir. Cürcânî’nin “Avâmil” ismindeki kitabının şerhidir. Molla Yunus, bu kitabında manaları anlaşılmayan bazı kelimeleri
açıklamış ve “‘Avâmil” kitabının tamamını, Kürtçe olarak i’rab açısından tahlilini yapmıştır.

21. Mella Ali et-Terâmâxî el-Müksî (öl.1655), “et-Tasrîfu’l-Kürdî”, isminde İzzeddin ez-Zencânî’nin “el-‘İzzî fi’t-tasrîf” kitabını Kürtçeye çevirmiş. Bu eser, Sembol yayınevi tarafından 2010 tari-hinde İstanbul’da basılmıştır. Bu eserin tamamı 193 sayfadan ibarettir.

كِتَابُ الظُّرُوفِ( . 22 ( Kitâbu’z-zurûf: 

Helkâtînlı Molla Yunus, m. XIX. asırda te’lif etmiştir. Çok kısa ve özet mahiyetinde bir eser olup zarfları ve kısımlarını ele almaktadır. Yâni zarf-ı lağv, zarf-ı müstakarr, zarf-ı hâss ve zarfların
müteallaklarından, mebnî ve mu’reb durumlarından bahset-mektedir. Kitap, Kürtçe yazılmıştır. Bu kitabın metnini, Şark Medre-selerinde okuyan her öğrenci ezberlemektedir. Defalarca İstanbul’da basılmıştır.

23. Şerefhânê Bitlisî, Şerefnâme Adlı Eseri:

 Bu eser 1594 tarihinde Farsça olarak yazılmış Kürt tarihiyle ilgili en önemli kaynaklardan biridir. Kürtlerin tarih boyunca kurdukları Devletleri hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca Kürt aşiretleri ve bu aşiretlerin bulundukları yöreler ve yaşam tarzları hakkında bilgi vermektedir. Bu eserin, 1860’ta Rusça, 1868’de Fransızca çevirisi yayımlanmıştır. Muhammed Ali Avni’nin Arapça çevirisi ise 1958-1962’de Kahire’de iki cilt olarak basılmıştır. Ayrıca, Ziya Avcı tarafından Farsçadan Kürtçeye tercüme edilmiş ve Avesta Yayınevi tarafından 2007 tarihinde Diyarbakır’da basılmıştır. Toplam 662 sayfadan ibarettir.

24. Xelîfe Yusuf (öl. 1965): 

“İrşadu’l-‘ibâd ve Mecme’u’l-mesail”, “Tuhfe-tu’l-’amilîn”, “Tuhfetü’z-Zâkirîn” ve “Feraiz” gibi isminde Şafi’î fıkhına ve hadis ilmine dair eserleri telif etmiştir. Bu eserleri Arap alfabesi ile ve Kurmancî lehçesi ile yazmıştır. Bu eserleri, 1950 yılında İstanbul’da basılmıştır.“İrşadu’l-‘ibâd ve Mecma’u’l-mesail” ismindeki eseri geniş kapsamlıdır. “Tuhfetü’l-‘amilîn” ismindeki eseri ise orta hacimli bir eserdir.

25. Mela Hüsnî Geçer (Hazîn)’in Divanı:

Yazar bu eserini Kürtçe diliyle ve Arap alfabesi ile telif etmiştir. Bu Divan, toplam 401 sayfadan ibaret olup 2014 tarihinde İstanbul’da basılmıştır.




KAYNAK: Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi
Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 67-81